Meer dan steen...

De Haarlemse kerken en andere gebedshuizen, vroeger en nu

Leny Wijnands - van der Leij

Haarlem is een stad van, door de tijd heen, 22 kloosters, vijf kathedralen, zes moskeeën, een begijnhof, drie opeenvolgende synagogen; van staties, schuilkerken, verscholen kerken en een veelheid aan oude en nieuwe gebedshuizen van zeer uiteenlopende geloofsrichting, grootte en architectuur. Zelfs bij de huidige trend van ontkerkelijking is Haarlem nog altijd een stad vol geloofsuiting.

Tot op heden bestond er geen naslagwerk waarin alle gebedshuizen van Haarlem waren samengebracht. Een overzicht van bedehuizen van alle gezindten, vanaf de vroegste tijden, ontbrak. Er is veel geschreven over de beide Bavo's en over de laat-middeleeuwse kerken. Maar veel recente kerken en kapellen staan in geen enkele publicatie vermeld. Sommige zijn allang weer afgebroken, en dreigen geheel uit het collectieve geheugen te verdwijnen. Reden genoeg voor de Historische Werkgroep om aan de slag te gaan. Wat zag/ziet een wandelaar in het Haarlemse straatbeeld van dat kerkelijk leven terug, was de vraag waarmee de Werkgroep aan het werk ging. De inventarisatie richt zich dus voornamelijk op de concrete, herkenbare bouwwerken die gelovigen neerzetten en gebruiken om dat geloof te belijden.
Maar een korte inleidende schets van de godsdienstige ontwikkeling in Haarlem mag niet ontbreken, al is het een schildering in grote lijnen. Tenslotte is het kerkgebouw slechts een symbool. Stenen, kalk en hout; staal, mortel en beton - het vormt een behuizing, maar het gaat om de inhoud. Dat weet de gelovige die er binnentreedt, maar ook de toevallige passant die alleen de buitenkant waarneemt. Het gaat om méér dan steen...
Bij de alfabetische beschrijving van de gebouwen is soms ook een korte uitleg van minder bekende geloofsgroeperingen opgenomen. Wat betekenen de namen van sommige kerken, of kerkgenootschappen? Wanneer en waarom ontstonden nieuwe kerkgenootschappen, en hoe kwamen ze in Haarlem terecht? Waarom splitsen sommige kerkgemeenschappen zich op en delen andere genoeglijk één gebouw? Wie historiserend schrijft over kerken, beperkt zich niet tot het benoemen van steen, die schrijft in wezen over gemeenschappen van levende mensen. In dat woud van torens en koepels hebben wij een alfabetische ordening aangebracht. Zodat u de 'bomen in dat bos' kunt zien en (her-)kennen. Door de rangschikking in combinatie met de lijsten en de plattegronden, moet de verscheidenheid in kerkelijk Haarlem door dit overzichtswerk voortaan een open boek zijn.